Turistička mapa Palilule

Opština Palilula je najveća gradska opština Grada Beograda. Zauzima površinu od 44.661 ha, na kojoj prema popisu iz 2022. godine živi 182.624 stanovnika. Kao beogradska opština postoji od 1956. godine. Veći deo opštine se prostire na levoj, banatskoj, obali Dunava. Ta teritorija je ograničena Dunavom sa zapada i juga, Tamišom sa istoka i kanalom Karaš sa severa. Zemljište je ravno, ritsko i močvarno. Ispresecano je kanalima a postoje i velike bare i jezera. Na površini ove opštine je i veliko poljoprivredno dobro PKB.

U sadašnjim granicama Opština Palilula je ustanovljena 1977. godine. U Službenom listu grada Beograda 30. septembra 1977. objavljena je odluka o njenom formiranju, pa se taj datum obeležava kao Dan Gradske opštine Palilula. Tri urbanističke celine teritorije opštine Palilula – gradska, prigradska i seoska, predstavljaju specifičnost u odnosu na ostale gradske opštine. Šire područje Beograda, pa samim tim i današnje Palilule, od formiranja prvih naseobina, predstavljalo je jedan od najznačajnijih regiona Balkana. Na to su bitno uticali Dunav, Sava i njihove brojne pritoke. Arheološki nalazi potvrđuju da su naselja postojala i pre više od pet hiljada godina pre naše ere i da je upravo ovde središte starčevačke kulture koja pripada starijem neolitu i, nešto mlađe, vinčanske za koju najugledniji arheolozi tvrde da je u vreme svog procvata bila najrasprostranjenija kultura na evropskom kontinentu. Najznačajniji događaj za nezavisnost srpskog naroda i države vezuje se za 30. novembar po starom, a 13. decembar 1830. godine po novom kalendaru, kad je na Tašmajdanu obnarodovan Hatišerif kojim turski sulatan i Velika porta daju unutrašnju samoupravu Srbiji i nasledno kneževsko dostojanstvo Milošu Obrenoviću.

Veliki turistički adut GO Palilula je reka Dunav na kome se razvijaju nautičke, sportske i ribolovne aktivnosti. Dužina obale Dunava na Palilule iznosi oko 60 kilometara, od kanala Karaš koji spaja reku Tamiš sa Dunavom do Velikog Sela. Sem Dunava, najlepši kanali Beograda su upravo na njegovoj levoj obali, kao i tereni od ušća Save do obale Tamiša koji predstavljaju pravi raj za lov i ribolov. Na samo četiri kilometra od centra Beograda, nalazi se priobalje, nekadašnje ostrvo poznato pod imenom Ada Huja sa bogatim termalnim izvorima sumporne vode koji su korišćeni još u doba Rimljana kao javna kupatila. Na ostrvu se nalaze ostaci velike Keltske nekropolje. Na početku 20. veka, ostrvo je prekriveno bujnom vegetacijom i vinogradima zahvaljujući povoljnoj klimi, i termalnim izvorima. Ada Huja predstavlja zelenu oazu sa divljim plažama.

Park Tašmajdan, smešten u srcu Beograda, teritorijalno pripada opštini Palilula. Ova zelena oaza i dragulj prestonice predstavlja deo istorije Palilule koja se od Tašmajdana prostire dalje, prema levoj i desnoj obali Dunava. Svojom lepotom i bogatom istorijom Tašmajdan ne zaostaje za najpoznatijim parkovima prestonica širom Evrope. Ime Tašmajdana – istorijskog jezgra Palilule – svedoči da je tu od davnina bio majdan – rudnik kamena i šalitre. Ispod tašmajdanskog platoa nalaze se pećine, lagumi koji postoje još od rimskog vremena, to jest od pre dve hiljade godina, kada je tu bio kamenolom. Prostor ispod Tašmajdanskog parka zaposedaju tri ogromne pećine koje su međusobno povezane dugačkim prolazima i tunelima. Zahvaljujući svom izgledu i sadržajima, Tašmajdan je mesto susretanja svih generacija i organizovanja mnogih kulturnih i umetničkih događaja i sličnih manifestacija. Tašmajdanski park je izgrađen u periodu od 1950. do 1954. godine i zauzima prostor od 10 hektara prekriven sa oko 60 vrsta drveća, platana, lipe, bukve, javora, divljeg kestena, piramidalnih hrastova, sofore i dr.

Crkva Svetog Marka na Tašmajdanu jedan je od najpoznatijih i najprepoznatljivijih simbola Beograda. Nešto južnije od sadašnjeg zdanja, nalazio se do početka Drugog svetskog rata prvobitni istoimeni hram izgrađen u doba kneza Miloša Obrenovića. Crkvica je stradala u nemačkom bombardovanju Beograda 1941, a prethodno su, 1930. godine, poznati beogradski arhitekti braća Petar i Branko Krstić, profesori Arhitektonskog fakulteta, izradili projekat po kome je sagrađeno sadašnje zdanje Markove crkve u potpunosti završeno 1948. godine. Reč je o monumentalnoj građevini projektovanoj u duhu srpskog srednjovekovnog graditeljstva po ugledu na manastir Gračanicu, zadužbinu kralja Milutina, ali mnogo većih razmera i sa spoljašnjim zidovima od prirodnog materijala u dve boje. Uz južni zid hrama, desno od ulaza, nalazi se grobnica cara Stefana Dušana u koju su položene njegove mošti prenete iz manastira Svetih Arhanđela kod Prizrena U kripti je nekoliko grobova prenetih iz prvobitnog hrama, kao i grob patrijarha Germana. Tu počivaju i posmrtni oostaci kralja Aleksandra Obrenović i kraljice Drage Mašin i još nekoliko pripadnika porodice Obrenović.

Stadion Tašmajdan, sa više namena u Beogradu, nalazi se u sastavu SRC Tašmajdan. Gradnja je počela 1952. godine, a svečano je otvoren 24. januara 1954. godine, izgrađen je na mestu nekadašnjeg kamenoloma, po kome je i dobio ime: od turskih reči taš (kamen) i majdan (kop, rudnik). Pored mnogobrojnih sportskih aktivnosti koje se na njemu odigravaju, takođe je poznat i po velikom broju koncerata. Pored stadiona tu su i bazeni, hale, ledena dvorana, Hala Pionir, teretane i drugi sdržaju koji posetiocima nude ratličite rekreativne sadržaje.

Tašmajdanski miocenski sprud koji se nalazi iznad stadiona Tašmajdan predstavlja sprud u nekadašnjem Panonskom moru, izgrađen od krečnjaka badenske starosti između 15 i 20 miliona godina. Jedan je od dva zaštićena geološka spomenika u Beogradu pored spruda ispod spomenika Pobednik na Kalemegdanu, koji svedoče dugu geološku istoriju nastanka područja Beograda. Ostatak kamenoloma Miocenskog spruda Tašmajdan predstavlja jedino materijalno svedočanstvo prethodnog perioda u urbanom razvoju ovog dela Beograda i kao takav ima i kulturno-istorijsku vrednost. Ukupna površina zaštićenog područja iznosi 2 ha 46 a i nalazi se u državnoj svojini.

Nosilac kulturnih dešavanja opštine Palilula je Centar za kulturu „Vlada Divljan“. Centar za kulturu “Vlada Divljan“ kao polivalentna ustanova u kulturi sa znatnim prostornim kapacitetom, nezaobilazno je mesto u kulturnom životu Gradske opštine Palilula i Grada Beograda. Adaptacijom i sanacijom velike dvorane – Scene „Stamenković“, dobijen je velelepan, multifunkcionalan prostor kapaciteta 466 mesta, opremljen najsavremenijim pratećim svetlom, ozvučenjem i svim sadržajima koje ima jedna profesionalna ustanova te vrste. Osnovnu programsku šemu Centra za kulturu “Vlada Divljan” čini nekoliko delova kao što su: Pozorišni, književni, muzičko-scenski, izložbeni ali i edukativni program.

Naziv Palilula je nastao po tome što je, u vreme vladavine Turaka, u varoši bilo zabranjeno pušenje i bilo kakva upotreba duvana na ulicama, zbog opasnosti od požara. Oni koji nisu mogli bez lule, da bi je zapalili, morali su da idu van gradskih zidina. Jedno od tih mesta gde su odlazili bila je i današnja Palilula.